Legal insight
Οκτώβριος 2023
Γιώργος Κεφαλάς, L.LM. mult., M.Sc.
Περίληψη: Συχνά οι σχέσεις των προσώπων στο πλαίσιο μίας εταιρείας δεν εξελίσσονται ομαλά, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται έριδες και διενέξεις μεταξύ των. Ήδη σε προηγούμενο άρθρο μας είχαμε εξετάσει την περίπτωση του αποκλεισμού εταίρου από μία Ιδιωτική Κεφαλαιουχική Εταιρεία (ΙΚΕ). Στο παρόν άρθρο εξετάζουμε τα μέσα άμυνας που έχουν οι εταίροι μίας ΙΚΕ, στην περίπτωση που ο καταστατικός διαχειριστής προβαίνει σε πράξεις κακοδιαχείρισης, με αποτέλεσμα την πρόκληση ζημίας στην εταιρεία. Οι ενέργειες αυτές κινούνται τόσο προς την κατεύθυνση της ανάκλησής του από τη θέση του διαχειριστή όσο και στην αναζήτηση της τυχόν ευθύνης του σε αστικό ή και σε ποινικό επίπεδο.
1. Εισαγωγή
Στην Ιδιωτική Κεφαλαιουχική Εταιρεία (ΙΚΕ) η διαχείριση ασκείται καταρχήν συλλογικά από όλους τους εταίρους ή, στην περίπτωση της Μονοπρόσωπης Κεφαλαιουχικής Εταιρείας (ΜΙΚΕ), από τον μοναδικό εταίρο. Ωστόσο, στο καταστατικό της εταιρείας μπορεί να προβλέπεται διαφορετικός τρόπος διαχείρισης αυτής, πράγμα που είναι και το συνήθως συμβαίνον. Έτσι, η διαχείριση της εταιρείας μπορεί να ανατίθεται με απόφαση των εταίρων σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα, εταίρους ή μη, για ορισμένο ή για αόριστο χρόνο.
Σε πολλές περιπτώσεις, ωστόσο, ο διαχειριστής, εταίρος ή μη, ενδέχεται να μην ασκεί τη διαχείριση της εταιρείας κατά τον βέλτιστο τρόπο και προς πραγμάτωση του εταιρικού σκοπού. Στις περιπτώσεις αυτές ανακύπτει το ζήτημα των ενεργειών που μπορούν να αναλάβουν οι εταίροι της ΙΚΕ, ώστε, αφενός, να απομακρύνουν τον διαχειριστή ή και να τον αποκλείσουν από την εταιρεία (σε περίπτωση που είναι και εταίρος) και, αφετέρου, να κριθεί η τυχόν αστική ή ποινική του ευθύνη.
Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε τις ενέργειες στις οποίες μπορεί να προχωρήσει ο εταίρος μίας ΙΚΕ έναντι του διαχειριστή της εταιρείας, σε περίπτωση που η διαχείριση δεν ασκείται κατά τον προσήκοντα τρόπο.
2. Ενέργειες των εταίρων έναντι του διαχειριστή
2.1 Η ανάκληση του διαχειριστή με απόφαση των εταίρων
Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 59 του ν. 4072/2012, ο διαχειριστής που έχει οριστεί βάσει διάταξης του καταστατικού μπορεί να ανακληθεί με απόφαση των εταίρων που λαμβάνεται από την απόλυτη πλειοψηφία του συνολικού αριθμού των εταιρικών μεριδίων και, μάλιστα, ανεξάρτητα από την ύπαρξη ή μη σπουδαίου λόγου για την ανάκληση. Μόνον στην περίπτωση που η διαχείριση έχει ανατεθεί για ορισμένο χρόνο, μπορεί το καταστατικό να προβλέπει συγκεκριμένους λόγους ανάκλησης.
Σημειώνεται ότι, στην περίπτωση που ο υπό ανάκληση διαχειριστής είναι και εταίρος, τα εταιρικά του μερίδια δεν λαμβάνονται υπόψη για τον σχηματισμό της πλειοψηφίας. Η σχετική απόφαση, δηλαδή, θα ληφθεί από τους λοιπούς εταίρους, χωρίς τον συνυπολογισμό των μεριδίων του υπό ανάκληση διαχειριστή.
Το καταστατικό της εταιρείας μπορεί να προβλέπει μεγαλύτερη πλειοψηφία για τη λήψη της απόφασης περί ανάκλησης, η οποία όμως δεν μπορεί να υπερβαίνει την αυξημένη πλειοψηφία των 2/3 του συνολικού αριθμού των εταιρικών μεριδίων.
2.2 Η ανάκληση του διαχειριστή με απόφαση του δικαστηρίου
Στην περίπτωση, ωστόσο, που ο υπό ανάκληση διαχειριστής έχει τη στήριξη της πλειοψηφίας των εταίρων, δεν θα είναι δυνατή η ανάκλησή του με απόφασή τους. Προς τον σκοπό της προστασίας της μειοψηφίας, η διάταξη του άρθρου 61 του ν. 4072/2012 προβλέπει τη δυνατότητα εταίρων που κατέχουν το 1/10 του συνολικού αριθμού των εταιρικών μεριδίων να ζητήσουν από το δικαστήριο την ανάκληση του διαχειριστή, εφόσον επικαλεστούν και αποδείξουν σπουδαίο λόγο. Αρμόδιο δικαστήριο να κρίνει επί της αίτησης ανάκλησης διαχειριστή είναι το Ειρηνοδικείου του τόπου όπου βρίσκεται η έδρα της εταιρείας, το οποίο δικάζει κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας.
Ενώ, λοιπόν, στην περίπτωση της ανάκλησης του διαχειριστή με απόφαση των εταίρων δεν απαιτείται σπουδαίος λόγος για την ανάκληση, στην περίπτωση που η μειοψηφία του 1/10 ζητήσει από το δικαστήριο την ανάκληση του διαχειριστή, θα πρέπει να συντρέχει σπουδαίος λόγος για την ανάκλησή του.
Η ανάκληση επέρχεται από την τελεσιδικία της απόφασης, ήτοι από την έκδοση της απόφασης του δευτεροβάθμιου δικαστηρίου ή από την άπρακτη παρέλευση της προθεσμίας για την άσκηση έφεσης κατά της πρωτόδικης απόφασης που διατάσσει την ανάκληση.
Σπουδαίο λόγο που θα δικαιολογεί την ανάκληση του διαχειριστή θα συνιστά συνήθως η σοβαρή παράβαση των καθηκόντων του διαχειριστή, όπως ενδεικτικά, η άσκηση ανταγωνισμού σε βάρος της εταιρείας, η απροθυμία και η άρνηση εκτέλεσης των καθηκόντων του, η οικειοποίηση εταιρικών μέσων και ευκαιριών προς ίδιον όφελος, η παράβαση των κανόνων λογιστικής παρακολούθησης κλπ. Στοιχεία που συνήθως θα ενδεικνύουν παράβαση των καθηκόντων του διαχειριστή θα είναι η κακή πορεία της εταιρείας, η δημιουργία οφειλών, η μη αποπληρωμή χρεών, η έλλειψη ενημέρωσης προς τους εταίρους, η αθέτηση της υποχρέωσης λογοδοσίας κλπ (βλ. απόφαση υπ’ αριθμ. 13091/2019 του Μονομελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης και 10390/2018 του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης). Η απόφαση υπ’ αριθμ. 90/2018 του Ειρηνοδικείου Κρωπίας έκρινε λ.χ. ως σπουδαίο λόγο που δικαιολογούσε την ανάκληση το γεγονός ότι ο διαχειριστής «ουδέποτε προέβη σε λογοδοσία, δεν τήρησε βιβλία εταίρων και πρακτικών αποφάσεων, δεν συνέταξε έκθεση διαχείρισης […], δεν υπέγραψε οικονομικές καταστάσεις […] και δεν συγκάλεσε τακτικές γενικές συνελεύσεις» και προχώρησε στην ανάκληση του καταστατικού διαχειριστή – εταίρου επί διμελούς εταιρείας.
Για τη θεμελίωση και απόδειξη ενώπιον του δικαστηρίου του σπουδαίου λόγου, σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσουν τα δικαιώματα μειοψηφίας που παρέχονται στους εταίρους από το νομοθετικό πλαίσιο της ΙΚΕ. Έτσι, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 94 του ν. 4072/2012, κάθε εταίρος δικαιούται να λαμβάνει γνώση της πορείας των εταιρικών υποθέσεων και να εξετάζει τα βιβλία και τα έγγραφα της εταιρείας, αλλά και να ζητά πληροφορίες που είναι απαραίτητες για την κατανόηση και την εκτίμηση των θεμάτων της ημερήσιας διάταξης της συνέλευσης. Παράλληλα, εταίροι που εκπροσωπούν το 1/10 του συνόλου των εταιρικών μεριδίων μπορούν να ζητήσουν από το δικαστήριο τον διορισμό ανεξάρτητου ελεγκτή – λογιστή για να διερευνήσει σοβαρές υπόνοιες παράβασης του νόμου ή του καταστατικού. Το πόρισμα του ελέγχου γνωστοποιεί με έκθεσή του στην εταιρεία και τους εταίρους.
Μέσω της άσκησης των ως άνω δικαιωμάτων, η μειοψηφία μπορεί να λάβει την αναγκαία πληροφόρηση και να εξασφαλίσει το αναγκαίο αποδεικτικό υλικό, ώστε να μπορέσει να ασκήσει αποτελεσματικά το δικαίωμά της προς ανάκληση του διαχειριστή.
2.3 Ο αποκλεισμός του διαχειριστή – εταίρου από την εταιρεία
Στην περίπτωση που ο διαχειριστής που προβαίνει σε κακοδιαχείριση είναι παράλληλα και εταίρος, είναι πολύ πιθανόν η συμπεριφορά του αυτή να προκαλέσει ρήξη στη σχέση του με τους λοιπούς εταίρους, οπότε οι τελευταίοι να θέλουν να τον εκδιώξουν όχι μόνον από τη διαχείριση, αλλά και από την ίδια την εταιρεία.
Ο αποκλεισμός του εταίρου από την εταιρεία μπορεί να ζητηθεί από το δικαστήριο μόνο κατόπιν απόφασης της Συνέλευσης των Εταίρων και εφόσον συντρέχει σπουδαίος λόγος για τον αποκλεισμό (για τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία αποκλεισμού εταίρου από ΙΚΕ βλ. εδώ).
2.4 Αγωγή έναντι του διαχειριστή για τη ζημία που προκλήθηκε
Παράλληλα, σε περίπτωση που οι ενέργειες του διαχειριστή προκάλεσαν ζημία στην εταιρεία, η εταιρεία, αλλά και οποιοσδήποτε εταίρος μπορούν να ασκήσουν αγωγή σε βάρος του με αίτημα της αποκατάσταση της ζημίας που προκλήθηκε. Το αίτημα της αγωγής είναι η αποκατάσταση της ζημίας που προκλήθηκε στην εταιρεία και όχι η τυχόν έμμεση ζημία που υπέστη κάποιος από τους εταίρους. Με απόφαση δε των εταίρων διορίζεται ειδικός εκκαθαριστής που εκπροσωπεί την εταιρεία στη δίκη κατά του διαχειριστή.
2.5 Ανίσχυρο πράξεων διαχείρισης εκτός εταιρικού σκοπού, εφόσον προκύπτει γνώση του τρίτου συναλλασσομένου.
Σε περίπτωση που ο διαχειριστής, σε συμπαιγνία με τρίτους συναλλασσόμενους, έχει προβεί για λογαριασμό της εταιρείας σε πράξεις που βρίσκονται εκτός του εταιρικού σκοπού και ζημιώνουν την εταιρεία προς όφελος τρίτων, οι πράξεις αυτές δεν θα είναι δεσμευτικές για την εταιρεία, εφόσον αποδεικνύεται ότι ο τρίτος γνώριζε ή, έστω, όφειλε να γνωρίζει ότι είναι εκτός του εταιρικού σκοπού (λ.χ. σε περίπτωση προφανούς υπέρβασης αυτού).
2.6 Ποινική ευθύνη διαχειριστή
Στην περίπτωση που οι πράξεις κακοδιαχείρισης του διαχειριστή συνιστούν παράλληλα και ποινικό αδίκημα (λ.χ. υπεξαίρεση, απιστία κλπ.), η εταιρεία μπορεί να υποβάλει έγκληση για τη δίωξη του οικείου ποινικού αδικήματος. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να διοριστεί ειδικός εκπρόσωπος με απόφαση της Συνέλευσης των Εταίρων, προκειμένου να υποβάλει την έγκληση σε βάρος του διαχειριστή, καθώς η αρμοδιότητα αυτή ανήκει καταρχήν στον ίδιο.
Σημείο προσοχής πρέπει να αποτελέσει η σύντομη προθεσμία (τρίμηνη από την τέλεση της πράξης) υποβολής της έγκλησης στις περισσότερες περιπτώσεις των αδικημάτων σε βάρος της περιουσίας και της ιδιοκτησίας της εταιρείας (λ.χ. υπεξαίρεση, απιστία).
3. Αντί επιλόγου
Εξετάσαμε στο ως άνω άρθρο τις δυνατότητες που έχουν οι εταίροι μίας ΙΚΕ να στραφούν σε βάρος του διαχειριστή στην περίπτωση που ο τελευταίος προβαίνει σε πράξεις κακοδιαχείρισης. Η πλέον βασική από αυτές είναι η δυνατότητα να ζητήσουν τον αποκλεισμό του από τη διαχείριση ή, ακόμη περισσότερο, και τον αποκλεισμό του από την εταιρεία (εφόσον είναι παράλληλα και εταίρος). Μάλιστα, σημαντικά είναι τα δικαιώματα που παρέχονται ακόμη και στη μειοψηφία του 1/10 των εταιρικών μεριδίων, καθώς η μειοψηφία αυτή μπορεί, αφενός, να προκαλέσει τον έλεγχο της εταιρείας, και αφετέρου, τον αποκλεισμό του διαχειριστή, πάντοτε, ωστόσο, με τη μεσολάβηση του δικαστηρίου. Στην περίπτωση, τέλος, της ανάκλησης του διαχειριστή με απόφαση της συνέλευσης των εταίρων, σύνηθες θα είναι να ακολουθεί, και ο αποκλεισμός του από την εταιρεία, εφόσον βέβαια συντρέχει σχετικός σπουδαίος λόγος. Πέραν δε της απομάκρυνσης του διαχειριστή από την εταιρεία, μπορούν παράλληλα αναζητήσουν ενώπιον των αρμόδιων δικαστηρίων και την τυχόν αστική ή ποινική του ευθύνη για τυχόν παραβάσεις που διέπραξε.
